مدیریت گلخانه

مدیریت گلخانه مبحثی بسیار مهم است. گیاهان برای رشد کافی و مناسب به شرایط خوب و مهمی مانند: نور، دما، هوا، خاک، آب و میزان رطوبت کافی نیازمند هستند. از آنجا که حوادث طبیعی متعددی همواره کشت در فضای باز یا زمین‌های زراعی را تهدید می‌کند، صنعت کشاورزی به فکر مراقبت از این زمین‌های زراعی در برابر کلیۀ خطرات طبیعی افتاد.

در همین راستا گلخانه‌ها با هدف مراقبت از گیاهان، ایجاد محیط و شرایط مناسب کشت هر بذر در هر ماه از سال ایجاد شد. گلخانه بطور کلی به محیطی با شرایط کنترل شده گفته می‌شود که قابلیت کشت گیاهان زینتی، سبزیجات و صیفیجات را خارج از فصل کشت در فضای باز دارد.

از آن جهت که پروسه ایجاد گلخانه و شرایط مورد نیاز برای کاشت گیاهان مختلف، متنوع و هزینه بردار است؛ هر کشاورز و یا مزرعه‌داری نیاز دارد تا از روش و اصول خاصی در این زمینه پیروی کند. در صورت سوء مدیریت  در احداث گلخانه، انتخاب مکان، نوع گلخانه و پوشش مناسب تمامی سرمایه و بهره‌وری از دست خواهد رفت. 

با توجه به اهمیت بالایی که مدیریت گلخانه‌ دارد ما در این مقاله قصد داریم تا اصول مدیریت گلخانه و همچنین اصول اساسی گلخانه‌داری را به ترتیب بیان کنیم.

اصول مدیریت گلخانه

از آنجا که گلخانه‌های تجاری یک صنعت گسترده در سراسر جهان را تشکیل می‌دهند؛ نیاز است تا پیش از ایجاد و بهره‌بردای از آن‌ها اصول و قواعدی رعایت شود. 

مدیریت آب و هوا

کنترل و مدیریت آب و هوا یکی از مهمترین وظایف مدیران است که شامل تأمین نور، گرمایش، تهویه، عایق کاری، آبیاری و همچنین اطمینان از تمیز و عاری بودن آن از آفات تهاجمی، بیماری‌ها و آلودگی‌های قارچی است.

عده‌ای از کشاورزان و یا سرمایه‌گذارن تنها با توجه به سودآوری این صنعت به آن راه پیدا کرده و بدون داشتن دانش کافی دچار ضررهای مالی گزاف خواهند شد. 

کنترل انرژی و کارآیی 

مدیر گلخانه قبل از هر چیز لازم است بداند که تولید محصولات گلخانه‌ای را باید در اقلیم‌های سازگار با محیط زیست و با صرفه اقتصادی انجام دهد و یا از محصولات و بذرهایی استفاده کند که با تمامی فصول و شرایط بهترین و بیشترین سازگاری را دارد.

نکات مهم برای حفظ انرژی و افزایش بازدهی در گلخانه‌ها

نصب فتوپریودیک برای گیاهان روزبلند

گیاهان روزبلند در شب‌هایی کمتر از ۱۰ ساعت گل می‌دهند.

با نصب فتوپریودیک بجای نور مصنوعی می‌توان بازدهی بیشتری در صرفه‌جویی انرژی داشت.

علاوه بر آن CFL  یک چهارم میزان انرژی را نسبت به چراغ‌های رشته‌ای مصرف می‌کنند.

میزان گرمایی تولیدی آن‌ها در طول دوره نوری کمتر است.

علاوه بر این، گرمای کمتری را در طول دوره نوری تولید می کنند.

استفاده از چراغ‌هایی با شدت نور بالا برای گیاهان جوان 

از آنجایی که رشد گیاه به فوتوسنتز نیاز دارد به نور برای اینکار احتیاج داشته به همین منظور نوردهی با شدت بسیار بالا، باعث افزایش رسیدن فوتون به گیاهان مخصوصاً گیاهان جوان می‌شود. استفاده از این مورد سبب کاهش میزان مصرف انرژی می‌شود.

توجه: چراغ‌های HPS و MH باعث افزایش دمای گلخانه می‌شود. 

با این حال این چراغ‌ها فوتوسنتز گیاه جوان را افزایش داده و در نتیجه باعث کاهش مصرف انرژی و مدیریت گرما می‌شود. این گیاهان به دلیل اینکه در زیر نور پر فشار قرار می‌گیرند سالم‌تر و سریع‌تر رشد می‌کنند و همین دورۀ رشد کوتاه سبب کاهش مصرف انرژی است.

مدیریت دمای گلخانه در زمان رسیدگی محصول

گیاهان در هر مرحله از رشد نیازمند دمای متفاوتی هستند از این رو برای مثال در زمستان نیاز به نور بیشتری داشته تا در بهار و یا تابستان به همین با توجه به گرمای طبیعی فصول سرعت رشدشان متفاوت است

هر گیاهی دارای دمای بهینه‌ای است که در آن رشد با سرعت بالا انجام می‌شود و بهترین بازده را دارد. از این رو مدیران کشت موظف‌اند از ابتدا چرخه عمر گیاه تا پایان آن بطور دقیق دمای آن را محاسبه کنند.

استفاده از استراتژی‌های ادغام دما

از آنجا که آب یک عنصر غیر قابل جایگزین در تمامی سیستم‌های گلخانه‌ای است. متعادل نگهداشتن دمای آن باعث می‌شود تا از گرمازدگی گیاهان در روز و سرمازدگی آن‌ها در شب جلوگیری شود. علاوه بر آن، تنظیم دمای آب در صرفه‌جویی انرژی کمک شایانی به عمل می‌آورد.

کاهش نشت هوا

کاهش نشت هوای گرم مصنوعی سبب صرفه‌جویی انرژی گلخانه‌ای می‌شود.

برای جلوگیری از هدر رفت انرژی، نکات زیر را در نظر بگیرید:

•  از درها، پنجره ها و دریچه های تهویه عایق استفاده کنید.
• فضای گلخانه را عایق بندی کنید.
• دستگاه های خودکار برای باز و بستن کردن دهانه ها را به درستی تنظیم کنید.
• در صورت لزوم دستگاه های خروجی هوا را خاموش کنید.
• اطمینان حاصل کنید که همه درها و پنجره ها به درستی بسته و محکم می شوند.

پوشش ها و دیوارهای جانبی

طراحی مناسب گلخانه‌های تجاری بر اساس الگوی طلوع و غروب و زاویه های تابش نور خورشید در فصول مختلف انجام می‌شود و به همین منظور دیوارهای گلخانه‌ها در ضلع شمالی ساخته می‌شوند. بنابراین کمتر در معرض نورهای شرقی، جنوبی و غربی از سطح زمین قرار می‌گیرند.

نصب جداره‌های عایق کاری و سقف قابل تنظیم 

افزایش بیش از حد نور خورشیدی می تواند به اندازه نشت هوا و انتقال گرمای حرارتی به قسمت خارجی پرهزینه باشد. این هزینه در فصل تابستان برای خنک کردن گلخانه به علت بالا بودن دما می‌تواند بیشتر باشد. یکی از راه‌ حل‌های ارزان در این زمینه ایجاد سایه در فضای گلخانه به هنگام تابش نور شدید خورشید است. علاوه بر جلوگیری از ورود نور خورشید این پوشش‌ها می‌تواند از اتلاف گرما در شب‌های سرد نیز جلوگیری کند.

نصب جداره‌های عایق‌کاری و سقف قابل تنظیم برای جلوگیری از اتلاف انرژی لازم است. برخی از گلخانه‌داران پس از نصب جداره‌های عایق و سقف قابل تنظیم تا 30 درصد صرفه‌جویی در مصرف انرژی را گزارش می‌دهند.

نصب غشای ضد میعان

مبارزه با رطوبت بیش از حد، یک فرایند ثابت است. با افزایش سطح رطوبت و بیش از حد شدن آن، تراکم به طور طبیعی در سردترین سطوح رخ داده و تبدیل به مایع می‌شود. معمولاً در شب این اتفاق در سقف‌های گلخانه ای یا روی سطوح سرد مانند وسایل فلزی و دیوارها رخ می‌دهد.

غشای پلی اتیلن پوشیده از ماده ضد مَیعانات به راحتی در دسترس بوده و نسبتاً ارزان است. این غشا مانع از ماندگاری آب بر روی سطح شده و به راحتی از بین می‌رود. همین امر سبب می‌شود تا از آسیب قارچ‌ها و حشرات به گیاه جلوگیری شود. 

تجهیزات مکانیکی مناسب

تمامی گلخانه‌ها اعم از تجاری و غیر تجاری به بعضی از منابع گرمایشی و سرمایشی، توزیع آب و تجهیزات تهویه نیاز دارند. این تجهیزات به تعمیر و مراقبت و نگهداری مستمر نیاز دارد. بعضی اوقات به دلیل برنامه‌های سخت و فشرده برداشت محصول، رسیدگی به تجهیزات مکانیکی به تعویق می‌افتد. 

داشتن برنامۀ منظم برای تعمیر، نگهداری و استفاده از تکنسین‌های ماهر، می‌تواند بخاری، پمپ، تهویه هوا، سیستم‌های تهویه و کنترل کننده‌های حرکت هوا را در شرایط مطلوب نگه‌دارد.

تعمیرات به موقع و نگهداری صحیح تجهیزات کنترل آب و هوا موجب صرفه‌جویی هزینه‌های تعمیر و مصرف انرژی می‌شود و همچنین از خرابی و از بین رفتن محصولات جلوگیری می‌کند.

جایگزینی تجهیزات کنترل کننده آب و هوا به موقع با تجهیزات پیشرفته  

عملیات گلخانه‌ای تجاری با همان معضلی روبرو است که اکثر مشاغل آن را تجربه می‌کنند. تکنولوژی در صنعت گلخانه با سرعت بالایی پیشرفت می‌کند. از این رو تجهیزات قدیمی – حتی اگر به خوبی نگهداری شوند – نمی‌توانند با بسیاری از محصولات و سیستم‌های جدید که راندمان انرژی برتر دارند رقابت کنند.

مدیران گلخانه باید تصمیم بگیرند چه زمانی تجهیزات كنترل آب و هوا را جایگزین كنند. مدیران خوب تجهیزات خود را بررسی کرده و طول عمر مورد انتظار آن را محاسبه می‌کنند. در نتیجه می‌توانند بهترین زمان برای خرید و نصب تجهیزات کنترل آب و هوا با کارایی بالا را تعیین کنند.

کنترل‌های پیشرفته رایانه‌ای در دستگاه‌های جدید منجر به کاهش هزینه‌های نیروی کار و افزایش بازده محصول می‌شود. شناخت نرخ بازده و تصمیم گیری در مورد سرمایه‌گذاری‌های هوشمندانه در زمینه کنترل آب و هوا نقش مهمی در مدیریت تجاری گلخانه‌ای دارد.

استفاده از سیستم‌های تهویه برای کنترل حداکثر اقلیم

تهویه مناسب عامل اصلی دستیابی به حداکثر کنترل آب و هوا است. هدف اصلی تهویه، کنترل رطوبت داخل گلخانه است. بنابراین با کاهش خطر حمله حشرات و بیماری، گیاهان می‌توانند به اوج عملکرد خود برسند.

عملیات گلخانه‌ای کوچکتر می‌تواند با تهویه منفعل کار کند. اما گلخانه‌های تجاری در مقیاس بزرگ به عنوان مرکز کنترل آب و هوا به تهویه مکانیکی نیاز دارند.

کنترل رطوبت مهمترین وجه در کاربرد آب و هوای مصنوعی محسوب می‌شود. همچنین می‌تواند یکی از ساده ترین عوامل کنترل و نگهداری اقلیم گلخانه باشد. با نگه‌داشتن رطوبت گلخانه با حفظ درجه حرارت در اندازه بهینه سبب صرفه‌جویی در انرژی می‌شود. در اندازه بهینه درجه حرارت، . در نتیجه خطر ابتلا به بیماری محصولات زراعی و حشرات بسیار کاهش می‌یابد.

کنترل رطوبت با مدیریت صحیح آب و به دنبال آن، تنظیم درجه حرارت محیط گلخانه آغاز می‌شود. مقدار آب و دمای هوا موجود در گلخانه، به دما و فشار موجود در محیط آن بستگی دارد. رطوبت تجاری ایده آل گلخانه حدود ۸۵ درصد و دمای آب و هوای مصنوعی آن نیز در حدود (۸۵ درجه فارنهایت) 30 درجه سانتی‌گراد است. این قانون ۸۵/۸۵ به طور کلی تنظیم گلخانه ای تجاری ایده آل است.

تهویه، کلید دستیابی و حفظ قانون ۸۵/۸۵ است. تهویه برای خلاص شدن از شر آب و رطوبت بیش از حد، چالش تجاری گلخانه‌ای است. بهترین روش برای کنترل رطوبت، کاربرد ترکیبی از دستگاه های رطوبت گیر و هوا است.

جابجایی هوا اجازه می دهد تا هوای مرطوب و گرم داخل گلخانه با هوای خنک و خشک از محیط بیرون جایگزین شود. هوای باقیمانده در گلخانه از طریق دستگاه‌های مرطوب کننده برقی عبور می‌کند. رطوبت بیش از حد را به خود جلب می‌کند و به تخلیه آن از گلخانه اجازه می‌دهد.

به طور خلاصه می توان اصول اساسی در گلخانه داری موفق را اینگونه بیان کرد:

سرمایه گذاری در  زمینه تکنولوژی از اصول اساسی گلخانه داری موفق است. توسعه و بروزرسانی امکانات و تجهیزات گلخانه می‌تواند باعث افزایش عملکرد محصولات گلخانه شود. علاوه بر آن عایق کاری صحیح، تهویه مناسب و تکنولوژی کنترل آب و هوای داخل گلخانه نیز از اهمیت بالایی برخوردارند.

از جمله سیستم های کنترل اقلیم گلخانه، گرمایش، سیستم‌های خنک کننده، سیستم کنترل رطوبت، آبیاری و هیدروپونیک.

استفاده از افراد متخصص اصول اساسی گلخانه داری موفق

استفاده از افراد متخصص اصول اساسی گلخانه‌داری موفق است. با استفاده از این اصول و می‌توانید از هدر رفت سرمایه و انرژی جلوگیری کنید. افرادی را استخدام کنید که توانایی کنترل تمامی شرایط را داشته باشد. افرادی که از نحوه صحیح پرورش و تولید گیاهان آگاهی کامل دارند.

علاوه بر این، مدیران گلخانه‌ها باید بتوانند برنامه ریزی و زمان بندی صحیح و دقیقی برای تولید و انجام فعالیت ها را داشته باشند. داشتن یک تولیدکننده متخصص که مسئول هدایت و نظارت بر تولید گلخانه است، امری کاملاً ضروری است.

این فرد تجهیزات و فرایندهای تکنولوژیکی را مدیریت، تولید را برنامه ریزی و بخوبی کارگران را راهنمایی می‌کند. برنامه ریزی شغلی از اصول اساسی گلخانه داری موفق است. علاوه بر موارد گفته شده، داشتن یک برنامه کاری از اهمیت ویژه ای برخوردار است.

علاوه بر آن برنامه‌کاری تدوین شده باید شامل موارد مربوط به برداشت و اهداف تولید و جزئیات کامل مربوط به آبیاری، کنترل آفت و گرده افشانی باشد. مدیریت نیروی انسانی و وظایف افراد  به طور دقیق برای آنها بیان شود.

سخن پایانی

در این مقاله سعی کردیم تا بهترین روش‌ها را برای داشتن یک گلخانه‌ی تجاری داشته باشیم. به این منظور درباره اصول مدیریت گلخانه، نیازهای آن بهترین راه مراقبت از صیفیجات و سایر موارد در این مقاله ذکر شد. در صورت عدم رعایت هر کدام از اصول مدیریت گلخانه باید شاهد هدر رفت سرمایه خود و کاهش تولید باشید.